Weerstandsvermogen en Risicobeheersing
Algemeen
Met risicomanagement krijgt de gemeente inzicht in de risico’s. Doel is het vergroten van het risicobewustzijn, het beheersen van de risico’s en het kunnen bepalen van een volledig en goed onderbouwd weerstandsvermogen. Inzicht in de risico's stelt ons in staat om verantwoorde besluiten te nemen. Dat betekent: risico’s staan in de juiste verhouding tot de vermogenspositie.
Beleidskader & Verordeningen
Nota risicomanagement gemeente Hoeksche Waard 2019.
Professionalisering
Om goed te kunnen sturen en onze doelen te kunnen realiseren, is risicomanagement een wezenlijk onderdeel van onze organisatie. Eind 2019 is een kernteam risicomanagement opgestart. Het kernteam houdt zich onder andere bezig met de volgende taken:
- Het opstellen van handvatten.
- Het borgen van risicomanagement in onze processen.
- Het op gestructureerde en professionele wijze oppakken van de risico-inventarisatie.
In het kader van de invoering van de Rechtmatigheidsverantwoording is het project Three Lines gestart. Risicomanagement is een onderdeel hiervan en wordt in dit traject meegenomen.
Grondexploitaties
Met het actualiseren van de Nota reserves en voorzieningen in 2022 is besloten de reserve grondexploitatie op te heffen. Deze reserve was oorspronkelijk bedoeld om de risico’s binnen de grondexploitaties op te vangen. Gezien de beperkte omvang van de reserve wordt het risico van grondexploitaties in het vervolg verwerkt in de algemene risico inventarisatie en de daarvoor gevormde algemene reserve weerstandsvermogen.
Weerstandsvermogen
Het weerstandsvermogen geeft de mate aan waarin een gemeente in staat is financiële tegenvallers (risico’s) op te vangen, zonder dat de normale bedrijfsvoering daardoor wordt aangetast. Het weerstandsvermogen is het resultaat van een vergelijking tussen de beschikbare weerstandscapaciteit en de financiële gevolgen van de risico’s. Onderstaand schema verduidelijkt dit:
Beschikbare weerstandscapaciteit
Gemeente Hoeksche Waard heeft financiële middelen beschikbaar uit de algemene reserve om onverwachte en hoge kosten te dekken. Hiervoor hoeven we het beleid en begroting niet aan te passen.
Dit geeft het volgende beeld voor de beschikbare weerstandscapaciteit:
Weerstandscapaciteit | 2023 | 2024 | 2025 | 2026 |
|---|---|---|---|---|
Algemene reserve | 98.031 | 98.031 | 98.031 | 98.031 |
Algemene reserve weerstandsvermogen | 9.080 | 9.080 | 9.080 | 9.080 |
Totale weerstandscapaciteit | 107.111 | 107.111 | 107.111 | 107.111 |
Bij de berekening van de weerstandscapaciteit houden we de stand van de algemene reserve aan. Deze is gelijk aan de staat van reserves en voorzieningen per 31 december van de betreffende jaarschijven.
Inventarisatie risico’s
Om de risico's van onze organisatie in kaart te brengen wordt twee keer per jaar, bij de Programmabegroting en de Jaarstukken, het risicoprofiel geactualiseerd door een uitvraag in de organisatie. Het geactualiseerde risicoprofiel wordt ingevoerd in het softwareprogramma NARIS® (NAR Risicomanagement Informatie Systeem).
Het verhogen van het risicobewustzijn binnen de organisatie is een vervolgstap voor het professionaliseren van risicomanagement. Het risico-denken integreren in de processen is daarbij van belang. Het inventariseren van risico’s is dan een doorlopend proces, waarbij wij de risico’s systematisch en cyclisch in beeld brengen. Sturing van de organisatie en het op een verantwoorde wijze nemen van besluiten is niet mogelijk zonder inzicht in de risico’s die het behalen van de doelstellingen van de gemeente in de weg staan.
In totaal bestaat het risicoprofiel van onze organisatie uit 67 risico’s met een totaal financieel maximum van €31.227.500,-. In onderstaand overzicht worden de 10 risico’s weergegeven met de hoogste bijdrage aan de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit Het totaal van deze 10 risico’s is € 13,2miljoen. Het totaal van de overige 57 risico’s is €18,1 miljoen. Deze bestaan voornamelijk uit risico’s met een lage financiële impact en kleine kans. Deze risico’s zijn dan ook niet van grote invloed op de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit.
Pro gram ma | Risico oorzaak | Risico gebeurtenis | Financieel gevolg | Imago schade | Maatregelen | Kans | Financieel Maximum |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
Meer dere pro gram ma's | Door hogere kosten voor grondstoffen, brandstoffen, lonen en materialen blijven stijgen en de hogere eisen met betrekking tot duurzaamheidsmaatregelen stijgen bouwkosten en kosten voor onderhoud openbare ruimte. | Door duurdere grondstoffen, loonkosten, materiaalkosten en brandstof kosten zijn de prijzen fors gestegen. Door het uitstellen van werkzaamheden door o.a. gebrek aan kwalitatief goed personeel stijgen de kosten voor de uitvoering. Ook worden contracten eerder beëindigd dan de looptijd doordat opdrachtnemer niet kan leveren wat is overeen -gekomen. | Door stijgende kosten ontstaan budgetoverschrijdingen | Vertraging van de werkzaamheden. Langer overlast voor de omgeving wat leidt tot klachten. Beeldkwaliteit openbare ruimte verslechterd. | 70% | € 3.500.000 | |
6. Sociaal Domein | Het gebruik van diverse vormen van jeugdhulp valt voor de Hoeksche Waard hoger uit dan de verwachte ingeboekte autonome groei. Er is vanaf 2023 geen sprake meer van (gedeel telijke) solidariteit. | Het risico dat de kosten Jeugd -hulp hoger uitvallen dan de opgenomen autonome groei van 2,5% waardoor de bijdrage die we van het Rijk ontvangen niet toereikend is. Dit in combinatie met het niet tijdig en of volledig behalen van de ingeboekte besparingen. | De hogere uitgaven komen voor 2023 volledig voor rekening van de gemeente. | Er is een ontwikkelagenda opgesteld met maatregelen (zowel lokaal als regionaal) om de groeiende kosten van de jeugdhulp te verminderen en stabiliseren. Bijvoorbeeld de ontwikkelagenda (de concretisering /verfijning van deze ontwikkel agenda wordt momenteel vormgegeven door het programma Werk voor de jeugd) en het lokaal transformatieplan jeugd (inclusief Jeugdhulp naar Voren). | 70% | € 1.500.000 | |
6. Sociaal Domein | Vanuit het transformatieplan jeugd en de ontwikkelopgaven zijn (lokale) maatregelen en activiteiten ingezet om besparingen te generaliseren om de kosten van de jeugdhulp te tempereren. Het risico bestaat dat deze maatregelen minder besparingen opleveren en/of er meer tijd nodig is om deze besparingen te behalen. Reden hiervoor zijn gelegen in o.a. de constante autonome groei van kosten in de jeugdhulp en diverse andere ontwikkelingen waar lastig op is te sturen zoals wachtlijsten bij specialistische jeugdhulp, (naweeën) Corona en Oekraine. | De ingeboekte besparingen zoals beschreven in het lokale transformatie plan en ontwikkel opgaven worden maar gedeeltelijk behaald. | Het minder opleveren van de besparingen en/of het later opleveren van besparingen heeft nadelige gevolgen voor het financiële kader. | Als de Provincie niet akkoord gaat met het financiële kader c.q. de opgenomen besparingen kunnen wij onder preventief toezicht komen te staan. . | Zo snel mogelijk inzicht creëren in de effectiviteit van de ingezette (preventieve) maatregelen, via zo objectief en reële mogelijke data. Het verder verstevigen van de sociale basis. Zekerheid creëren bij het jeugdteam (en andere relevante partners) over toekomstige ontwikkelingen, financiele en personele zekerheid. Terugdringen wachtlijsten. Actieve bijdrage aan de regionale samenwerking. | 50% | € 2.000.000 |
6. Sociaal Domein | Ontoereikend macrobudget SZW, verdeelproblematiek gebundelde uitkering en een eigen risico drempel van 7,5%. | Hoger aantal uitkeringsgerechtigden en/of prijs per uitkering dan in verdeelmodel SZW ook als gevolg van corona | Tekort op gebundelde uitkering. | 50% | € 1.300.000 | ||
2. VerkeerVervoer en Open bare Ruimte | Schade door wateroverlast, droogte en hitte | Door klimaat verandering zijn klimaatadaptieve maatregelen in de buitenruimte nodig. | Claims van inwoners en/of agrariërs, ondernemers. | 50% | € 1.000.000 | ||
2. Verkeer, Vervoer en Openbare Ruimte | Boomwortels drukken bestrating omhoog, verzakking bestrating door bijvoorbeeld regenval of inklinking. Takken vallen van bomen. | Een bewoner van de gemeente leidt hierdoor fysieke of materiële schade. | Ingediende claims in verband met materiële en fysieke schade. | 50% | € 1.000.000 | ||
6. Sociaal Domein | Wmo is een openeinderege ling. Meer inwoners hebben recht op een vergoeding vanuit de Wmo / Sociaal Domein | Door diverse ontwikkelingen (autonome groei, wijzigingen in het sociaal domein en meer taken vanuit het rijk) toename van het aantal aanvragen, gebruikers van de Wmo | Meer aanvragen zorgt voor meer druk op de beschikbare mensen en middelen. | Monitoring trends en ontwikkelingen | 50% | € 1.000.000 | |
4. Onderwijs | Tijdens de bouw van de Brede School heeft de voormalige gemeente Strijen de BTW op de bouw verrekend in de aangifte. De Belastingdienst heeft een naheffingsaanslag opgelegd waartegen wij bezwaar hebben aangetekend. | De Hoge Raad stelt de gemeente in het ongelijk en de Belastingdienst mag een naheffing opleggen aangaande de verrekende BTW op de bouw van de Brede School | De gemeente loopt het risico dat een naheffing moet worden betaald. | 50% | € 850.000 | ||
2. VerkeerVervoer en Open bare Ruimte | Klimaat verandering | Door extreme weersomstandigheden sneuvelen bomen die uit de boomveilig heidscontrole niet als zodanig komen dat ze geveld moeten worden. | Schade aan eigendommen van inwoners en gemeente. | Ontevreden inwoners, kwaliteit openbare ruimte gaat achteruit. | 70% | € 500.000 | |
8. Volks huis vesting, Ruim telijke orde ning en Stede lijke vernieuwing | Invoering Omgevingswet in 2021 waardoor er meer vergunningsvrij gebouwd of verbouwd mag worden. | Minder aanvragen omgevings vergunningen. | Minder inkomsten wabo leges. | 70% | € 500.000 | ||
Totaal top-10 risico's | € 13.150.000 | ||||||
Totaal overige risico's | € 18.077.500 | ||||||
Totaal | € 31.227.500 | ||||||
Risicospreiding
Bij alle geïnventariseerde risico’s staat onder welk programma het risico valt. De risicospreiding per programma ziet er als volgt uit:
Risicokaart
Risico’s waarvan de oorzaken en gevolgen in klassen zijn ingedeeld, plaatsen we in een risicokaart. Deze kaart geeft inzicht in de spreiding van de risico’s naar kans en gevolg. De nummers in de risicokaart corresponderen met de aantallen risico’s in het desbetreffende vak van de risicokaart. Een risico in het groene gebied vormt geen direct gevaar voor de continuïteit van de organisatie. Een risico met een score in het oranje gebied vraagt wél om aandacht. Een risico met een score in het rode gebied vereist directe aandacht, omdat dit de continuïteit van de organisatie bedreigt.
De twee grootste risico's van de gemeente Hoeksche Waard bevinden zich in het donker oranje vlak. Het grootste risico heeft betrekking op het stijgen van de kosten voor de uitvoering van werkzaamheden door hogere materiaalprijzen en een tekort aan kwalitatief personeel. Het een na grootste risico heeft betrekking op de stijgende kosten voor Jeugdhulp. Beide risico's bedreigen niet direct de continuïeiet van de organisatie maar leggen wel een grote druk op het structurele exploitatie saldo.
Benodigde weerstandscapaciteit
Op basis van de geïnventariseerde risico’s en de risicowaardering (kans x financieel gevolg) bepalen we met behulp van een risicosimulatie hoeveel middelen nodig zijn om de risico’s af te dekken. De risicosimulatie is essentieel, omdat het reserveren van het maximale bedrag €31.227.500 (zie de risico- inventarisatie) ongewenst is. Uitgangspunt bij de risicosimulatie is het gegeven dat de geïdentificeerde risico’s zich nooit allemaal tegelijk en met een maximale omvang zullen optreden.
De berekening van de benodigde weerstandscapaciteit wordt gemaakt door middel van een Monte Carlo-risicosimulatie. Op basis van de ingevoerde risico’s en hun kans x impact is de risicosimulatie uitgevoerd. Bij een risicosimulatie wordt denkbeeldig op basis van individuele kansverdelingen per risico 100.000 keren de werkelijkheid nagebootst. Dit leidt tot een nieuwe gezamenlijke kansverdeling, die alle risico’s uit het gehele risicoprofiel omvat.
Uitgangspunt is dat we risico’s met 90% mate van zekerheid willen afdekken. Uit de risicosimulatie volgt dat 90% zeker is dat alle risico's kunnen worden afgedekt met een weerstandscapaciteit van € 8.750.000. Hierbij worden de risico's van de grondexploitaties opgeteld, zijnde €330.000.
Benodigde weerstandscapaciteit | |
|---|---|
Benodigde weerstandscapaciteit algemeen | € 8.750.000 |
Benodigde weerstandscapaciteit grondexploitaties | € 330.000 |
Totaal benodigde weerstandscapaciteit | € 9.080.0000 |
Ratio weerstandsvermogen
Voor de uiteindelijke beoordeling van het weerstandsvermogen geldt de ratio:
Ratio weerstandsvermogen = | Beschikbare weerstandscapaciteit |
Benodigde weerstandscapaciteit |
De ratio ziet er als volgt uit:
Ratio weerstandsvermogen | |
|---|---|
Beschikbare weerstandscapaciteit | € 107.111.000 |
Benodigde weerstandscapaciteit | € 9.080.000 |
Ratio | 11,8 |
De notitie Risicomanagement bepaalt dat de ratio van het weerstandsvermogen voldoende moet zijn (tussen de 1,0 en 1,4). De huidige ratio van 11,8% voldoet ruimschoots aan deze doelstelling. De minimaal benodigde weerstandscapaciteit om in de categorie voldoende te vallen is 1,0 x de benodigde weerstandscapaciteit:
Basisset financiële kengetallen
Het BBV schrijft voor dat we in de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing een uniforme basisset met 5 financiële kengetallen opnemen. De volgende tabel geeft de basisset financiële kengetallen weer.
Begroting | Begroting | Begroting | Begroting | |
Kengetallen: | 2023 | 2024 | 2025 | 2026 |
Netto Schuldquote | 44% | 57% | 59% | 70% |
Netto Schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen | 36% | 48% | 50% | 62% |
Solvabiliteitsratio | 57% | 52% | 52% | 47% |
Structurele Exploitatieruimte | 1% | 1% | 2% | -4% |
Grondexploitatie | 0% | 0% | 0% | 0% |
Belastingcapaciteit | 80% | 80% | 80% | 81% |
Sturing met financiële kengetallen
De financiële kengetallen geven inzicht in de “financiële gezondheid” van de gemeente. De afzonderlijke kengetallen zeggen echter weinig. Om een goed beeld te krijgen, moeten we de kengetallen altijd in samenhang met elkaar bekijken. In het algemeen geldt dat er bij een hoge schuld, structurele lasten die hoger zijn dan de structurele baten en hoge woonlasten weinig ruimte is voor financiële bijsturing. Heeft een gemeente geen of weinig schulden, een goed gevulde bankrekening en zijn de baten vrijwel ieder jaar even hoog of iets hoger dan de lasten? Dan staat een gemeente er over het algemeen goed voor. Met behulp van de 5 financiële kengetallen die betrekking hebben op de balans en de begroting kunnen we een goed globaal beeld schetsen van onze financiële positie. Vanuit het globale beeld kunnen eventuele aandachtspunten aanleiding zijn om maatregelen te treffen. In onderstaande infographic is de betekenis én samenhang van de financiële kengetallen uiteengezet
Tabel normen en signaleringswaarden
Voor de financiële kengetallen heeft de VNG normen opgesteld; de provincie Zuid-Holland geeft signaleringswaarden. Onderstaande tabel geeft de financiële kengetallen van onze gemeente ten opzichte van deze normen en signaleringswaarden weer:
Financiële positie gemeente Hoeksche Waard
Op basis van de uitkomsten van de financiële kengetallen en de weerstandsratio (11) kunnen we concluderen dat onze financiële positie ruim voldoende is:
- Gemeente Hoeksche Waard beschikt over voldoende eigen vermogen.
- Onze schuldenlast is relatief gering.
- Er is voldoende vermogen om aan onze financiële verplichtingen te kunnen voldoen:
- Er is ruimte voor eventuele verhogingen van eigen belastingen.
- Het aandeel van de grondexploitaties op onze totale begroting is relatief (zeer) klein
- De structurele exploitatieruimte tot en met 2025 is positief; vanaf 2026 is deze negatief (als gevolg van teruglopende inkomsten Rijk)
Het beeld dat uit de basisset van kengetallen volgt, laat verder geen bijzondere aandachtspunten zien. We hoeven daarom geen maatregelen te treffen.