Programma 6 Sociaal Domein

Wat gebeurt er om ons heen?

In het sociaal domein zien we een aantal trends en ontwikkelingen dat zowel landelijk als ook in de Hoeksche Waard speelt.

Leefstijl en preventie

Er is toegenomen aandacht voor vroegtijdige signalering van risicovolle situaties en tijdige interventie ter voorkoming van zwaardere ondersteuning en zorg. De focus op bestrijding van ziekte en intensieve ondersteuning wordt steeds vaker verlegd naar behoud van gezondheid en eigen kracht door aanpassing van leefstijl en preventie en inzet op een gezonde leefomgeving. Ook in de Hoeksche Waard gaan we aan de slag met het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) en het Integraal Zorgakkoord (IZA).

Wetgeving

Met de decentralisaties van 2015 zijn de taken en de verantwoordelijkheden van gemeenten in het sociaal domein fors toegenomen. Om deze taken goed uit te kunnen voeren, zijn financiële middelen nodig. De budgetten die het Rijk beschikbaar stelt voor de uitvoering van deze taken zijn ontoereikend. Gemeenten zoeken, in toenemende mate, een balans tussen een goede invulling van de verantwoordelijkheid voor kwetsbare en minder zelfredzame inwoners en, aan de andere kant, een verantwoorde beheersing van de uitgaven.

Nieuwe wetgeving leidt ook de komende jaren tot extra taken voor gemeenten. Per 1 januari 2025 vindt de doordecentralisatie van Beschermd wonen plaats. De decentralisatie van maatschappelijke opvang is uitgesteld tot 2026. De Wet aanpak meervoudige problematiek sociaal domein (Wams) treedt, naar verwachting, 1 januari 2024 inwerking

Druk op het zorgstelsel

De druk op het zorgstelsel is groot. Als gevolg van de dubbele vergrijzing en toenemende zorgvraag stijgt het aantal cliënten. Hulpvragen worden complexer en de kosten stijgen. Het aantal vrijwilligers en mantelzorgers daalt, terwijl het beroep op hen alleen maar toeneemt. Dit geeft risico op uitval en overbelasting. Als gevolg van krapte op de arbeidsmarkt, groeit ook de druk op professionals.

Daarnaast hebben de afgelopen jaren verschillende maatschappelijke crisissen elkaar in hoge snelheid opgevolgd: de coronacrisis, toename van vluchtelingen, stijgende energieprijzen, inflatie en de woningcrisis. Dit heeft impact op inwoners en leidt, ondanks inspanningen op het gebied van leefstijl en preventie, tot een toename in de zorg- en ondersteuningsbehoefte.

Ieder mens is uniek

Er is een beweging zichtbaar van een standaard aanbod van voorzieningen naar een persoonlijke invulling van wonen, welzijn, onderwijs en zorg. Deze persoonlijke invulling vraagt om flexibilisering van het zoveel als mogelijk collectieve aanbod, andere vormen van interactie met inwoners, domeinoverstijgende samenwerking en ook aanpassing van het gemeentelijk dienstverleningsconcept.

Deze trends spelen in alle thema's van het sociaal domein, maar vragen per thema maatwerk. Hieronder benoemen we per thema de belangrijkste ontwikkelingen.

Jeugdhulp

In 2021 heeft de arbitragecommissie een uitspraak gedaan in het geschil tussen de VNG en het Rijk over de financiering van de jeugdzorg. De uitspraak is duidelijk: het Rijk dient gemeenten te compenseren voor het feitelijke tekort voor het uitvoeren van taken in de jeugdzorg. In lijn met de uitspraak van de arbitragecommissie, is in het recente regeerakkoord additionele financiering voor de jeugdzorg beschikbaar gesteld. Medio augustus 2022 zijn er afspraken gemaakt tussen de VNG en het Rijk. In het kader van het toezichtsregime op de begroting 2023 mogen gemeenten rekening houden met maatregelen die per saldo positieve effecten hebben op de gemeentelijke begroting. Tot en met 2026 mogen wij uitgaan van 100% van de middelen uit het arbitragerapport. Deze maatregelen leiden tot voordelen aan de inkomstenkant (gemeentefonds) en aan de uitgavenkant (kosten jeugdhulp).

De vraag naar jeugdhulp is onverminderd hoog. De hoeveelheid jeugdigen die een beroep doen op jeugdhulp lijkt te stabiliseren, de kosten blijven echter stijgen. Dit vraagt om het maken van keuzes. In 2023 is de Hervormingsagenda Jeugd (2023-2028) vastgesteld. Deze landelijke agenda heeft als doel knelpunten in de jeugdzorg structureel aan te pakken. Een ander doel is het jeugdzorgstelsel financieel houdbaar maken voor de toekomst. Parallel aan de Hervorminsagenda Jeugd is er het Toekomstscenario Kind- en Gezinsbescherming (2026-2031). Dit is een flinke, landelijke, transformatie in de kind- en gezinsbescherming waar nu al de nodige voorbereidingen op nodig zijn.

Samen met onze maatschappelijke partners en inwoners werken we aan een positief opgroei- en opvoedklimaat. We zetten in op doorontwikkeling van onze jeugdteams en we doen onverzoek naar integrale, gebiedsgerichte 0-100 dienstverlening en zorg wordt zo lang als nodig, maar zo kort als mogelijk ingezet en richt zich op het versterken van de eigen kracht. We sturen heirop met behulp van het regionale inkoopkader van de Service Organisatie Jeugd (SOJ).

Wmo

Ook de uitgaven voor begeleiding, huishoudelijke ondersteuning en hulpmiddelen nemen blijvend toe. Tegelijkertijd lopen de personele tekorten in de ondersteuning en zorg op.

Met name het abonnementstarief heeft geleid tot een stijgend gebruik van de huishoudelijke hulp. Hierdoor staat de beschikbaarheid van Wmo-voorzieningen onder druk. Landelijk wordt er gewerkt aan een eerlijker eigen bijdrage per 2026.

Lokaal bouwen we voort op de ingezette beweging ‘naar de voorkant’. Op basis van inzichten uit data-analyse zoeken we naar sturingsmogelijkheden en interventies om de stijgende Wmo-uitgaven af te vlakken. In 2024 nemen we een besluit over de Transformatieagenda Wmo om de komende jaren maatregelen te nemen voor de lokale transformatie Wmo. Ook geven we uitvoering aan onderdelen van de Wonen, Welzijn, Zorg visie die we in 2021 hebben vastgesteld.

Maatschappelijke Zorg

We spannen ons in om inwoners met complexe problemen zelf regie te laten pakken en oplossingen in gang te zetten. Samenwerking tussen lokale partners zoals gemeente, zorg- en ondersteuningsorganisaties, woningcorporaties en politie zorgt voor een adequate waakvlamfunctie en voorkomt dat mensen tussen wal en schip vallen.

Aan de hand van een lokaal plan Complexe Maatschappelijke Zorg werken we aan het optimaliseren van de lokale en regionale samenwerking tussen zorg- en veiligheidspartners. Daarnaast wordt via een uitvoeringsagenda gewerkt aan vroegsignalering en aan een sluitende aanpak voor deze doelgroep.

Er speelt vaak ook een huisvestingsvraagstuk in geval van complexe zorg. Het bieden van huisvesting heeft onze specifieke aandacht.

Voor de decentralisatie Beschermd Wonen bereiden we, samen met centrumgemeente Nissewaard, nieuwe afspraken voor over de voortzetting van de samenwerking. De huidige afspraken lopen af op 31 december 2024.

Inkomensondersteuning/Participatiewet

De Participatiewet vormt het vangnet in het sociale zekerheidsstelsel: als mensen onvoldoende eigen middelen hebben om in hun bestaan te voorzien, is er recht op bijstand. Ook wordt ondersteuning geboden bij het (opnieuw) vinden van werk. Het kabinet wil fundamentele veranderingen gaan aanbrengen in de Participatiewet, waarbij vertrouwen, de menselijke maat en vereenvoudiging belangrijke basisprincipes worden. De alertheid voor fraude en misbruik wordt hierbij niet uit het oog verloren.

Het kabinet wil armoede in Nederland verminderen. Zij heeft zich als doel gesteld dat in 2030 de helft minder mensen in armoede leven dan in 2015. Ook met ons gemeentelijk beleid willen we bijdragen aan het voorkomen en/of verminderen van mensen die in armoede terecht komen en bestaanszekerheid.

Schulddienstverlening

De Wet gemeentelijke schulddienstverlening schrijft voor dat er eenmaal per vier jaar een beleidsplan moet worden vastgesteld. Omdat armoede en schulden vaak onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, leveren we hiervoor in 2024 een integraal beleidsplan armoede en schulden op. In dit beleidsplan zal er aandacht zijn voor preventie, vroegsignalering, informele hulp, het bieden van passende ondersteuning, toegankelijkheid en curatieve dienstverlening.

De looptijd van de schuldregeling is in 2023 verkort naar 18 maanden. Hierdoor kan meer tijd worden besteed aan het begeleiden naar financiële zelfredzaamheid door o.a. coaching.

Er wordt door het Rijk nog gewerkt aan de ontwikkeling van één schuldenwet.

Werk

Op het gebied van werk blijven we ons, met HWwerkt! als uitvoeringsorganisatie, samen met werkgevers en partners in de regio inzetten op het verkleinen van de afstand tot de arbeidsmarkt voor onze inwoners. Dat doen we o.a. via netwerkvorming, het organiseren van werk-leerlijnen, de Regio Deal en het versterken van onze inzet op SROI.

We stellen kwetsbare jongeren in staat om naar vermogen de overgang te maken naar betaald werk dan wel dagbesteding. Daarvoor maken we o.a. werkafspraken met onderwijspartners en ondernemers. Vanaf 2024 starten we met de “Aanpak overstap van school naar werk”. Een sluitende aanpak waarbij jongeren begeleiding kunnen krijgen bij de overstap van school naar werk.

Integraal en datagedreven werken

Er ligt voor dit begrotingsprogramma een stevige relatie met de opgaven Inclusieve Samenleving en Levendige Dorpen. De ambities van deze opgaven staan beschreven in het hoofdlijnenakkoord en worden in de komende periode verder geconcretiseerd, met als doel om vanuit gedeelde maatschappelijke opgaven en in nauwe samenwerking met betrokken spelers – intern en extern – en datagedreven uitvoering te geven aan integrale inspanningen.

Wat willen we bereiken? Wat gaan we ervoor doen?

We blijven inzetten op maatschappelijke ontwikkeling op vier gebieden: het versterken van een sociaal verbonden HW, het stimuleren van persoonlijke ontwikkeling en zelfredzaamheid van onze inwoners, het bieden van toegang en passende ondersteuning en we grijpen in bij crisissen en onveiligheid. We gaan bij al onze inspanningen uit van normaliseren (inclusie) en het vergroten van het zelf oplossend vermogen. Op deze manier proberen we de professionele ondersteuning en zorg, ook op langere termijn, toegankelijk en betaalbaar te houden.

Wat mag het kosten?

NB: de hogere baten en de hogere lasten in de jaren 2022 en 2023 in vergelijking met de jaren daarna houden met name verband met de middelen voor de Energietoeslag en de middelen voor de opvang Oekraine, welke op dit programma worden verantwoord.

Verbonden partijen die bijdragen aan het realiseren van onze doelstellingen

GR Dienst Gezondheid & Jeugd Zuid-Holland Zuid

Dit samenwerkingsverband draagt - vanuit het beginsel van verlengd lokaal bestuur - bij aan het behartigen van gemeenschappelijke belangen van de deelnemers. Dit bevordert een evenwichtige en voorspoedige ontwikkeling in het gebied. De dienst behartigt die belangen door het bepalen van de hoofdlijnen van gewenste ontwikkelingen. Dat gebeurt door sturing, ordening, integratie en, in voorkomende gevallen, uitvoering in de taakvelden publieke gezondheid, onderwijs, jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning; meer in het bijzonder huiselijk geweld en kindermishandeling, zoals bedoeld in de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015.

Beleidsindicatoren

In onderstaande tabel zijn de, volgens het BBV, verplichte beleidsindicatoren opgenomen die betrekking hebben op dit programma.